దాశరథి కృష్ణమాచార్య, దాశరథిగా ప్రసిద్ధి చెందారు, దాశరథి (22 జూలై 1925 – 5 నవంబర్ 1987) (తెలుగు: దాశరథి కృష్ణమాచార్య) ఒక తెలుగు కవి మరియు రచయిత. దాశరథి అభ్యుదయ కవి మరియు కళాప్రపూర్ణ బిరుదులను కలిగి ఉన్నారు. అతను 1974లో తిమిరంతో సమరం (చీకటికి వ్యతిరేకంగా పోరాటం) అనే కవితా రచనకు సాహిత్య అకాడమీ అవార్డు గ్రహీత కూడా.

క్రియాశీలత

వామపక్ష ఆంధ్రమహాసభ ఉద్యమంలో స్వచ్ఛంద సేవకుడిగా దాశరథి తెలంగాణలోని పల్లెపల్లెకు తిరుగుతూ ప్రజలకు జ్ఞానోదయం చేశారు. మహాత్మాగాంధీ, కందుకూరి వీరేశలింగం ఆయనను ప్రభావితం చేశారు. అయినప్పటికీ, అతని స్నేహితులు చాలా మంది వామపక్షాలు మరియు కమ్యూనిస్ట్ విప్లవకారులు కావడంతో అతను రాజకీయ వామపక్షంలో చేరాడు.

కవిత్వం

అతను విద్యార్థిగా ఉన్నప్పుడే కవిత్వం రాయడం ప్రారంభించాడు. అతని కవిత్వం విప్లవాత్మకమైనది మరియు కార్ల్ మార్క్స్ యొక్క కమ్యూనిస్ట్ భావజాలంతో ప్రభావితమైంది. అణగారిన, పేద, దోపిడి, శ్రామికులు ఆయన కవిత్వంలో అంశాలు. నిజాం పాలనలో పెట్టుబడిదారీ, భూస్వామ్య మరియు నిరంకుశ సమాజం ప్రజాస్వామ్యానికి మరియు సమానత్వానికి దారి తీస్తుందని అతను బలంగా నమ్మాడు.

1947లో భారతదేశానికి స్వాతంత్ర్యం వచ్చిన తర్వాత, అనేక స్వతంత్ర రాజ్యాలు మరియు సంస్థానాలు కొత్తగా ఏర్పడిన ఇండియన్ యూనియన్‌లో చేరాయి. అయితే, అప్పటి పాలకుడు మీర్ ఉస్మాన్ అలీఖాన్ నిరంకుశ పాలనలో హైదరాబాద్ రాష్ట్రం యూనియన్‌లో చేరలేదు. మజ్లిస్ ఇత్తెహాదుల్ ముస్లిమీన్ పార్టీ చేసిన దురాగతాలను నియంత్రించడంలో మీర్ ఒసామాన్ అలీ ఖాన్ విఫలమయ్యాడు. ఈ తరుణంలో స్వామి రామానందతీర్ధ నేతృత్వంలో రాష్ట్ర కాంగ్రెస్ పార్టీ నిజాం నిరంకుశ పాలనకు వ్యతిరేకంగా ఉద్యమించాలని పిలుపునిచ్చారు. ఈ పిలుపుకు ప్రతిస్పందించి, సత్యాగ్రహం ( శాసనోల్లంఘన)లో పాల్గొని వేలాది మంది జైలుకు వెళ్లారు.

అరెస్టు మరియు జైలు శిక్ష

దాశరథిని 1947లో అరెస్టు చేసి వరంగల్ సెంట్రల్ జైలుకు పంపారు, స్వతంత్ర భారతదేశంలో ప్రముఖంగా కొనసాగిన అనేక మంది నాయకులతో పాటు. అనంతరం దాశరథిని నిజామాబాద్‌ సెంట్రల్‌ జైలుకు తరలించారు. జైలులో ఉన్నప్పుడు కవిత్వం రాశారు. విడుదలైన తర్వాత అతను తెలంగాణను విడిచి విజయవాడకు వెళ్లి తెలుగుదేశంలో నిజాంకు వ్యతిరేకంగా కవిత్వం రాశాడు, తెలంగాణ మరియు నిజాం పాలనకు సంబంధించిన వార్తలు మరియు కథనాలకు అంకితమైన దినపత్రిక.

1948లో, ఇండియన్ యూనియన్ పోలీసు చర్యలో హైదరాబాద్ స్టేట్‌ను స్వాధీనం చేసుకుంది మరియు నిరంకుశ నిజాం పాలనకు మరియు రజాకార్లు మరియు మజ్లిస్ ఇత్తెహాదుల్ ముస్లిమీన్ పార్టీ విప్పిన హింసకు ముగింపు పలికింది. తరువాత, 1956 లో, హైదరాబాద్ రాష్ట్రంలోని తెలంగాణ భాగం ఆంధ్ర రాష్ట్రంతో కలిసి, చివరికి ఆంధ్ర ప్రదేశ్ రాష్ట్రంగా ఏర్పడింది, ఇది జూన్ 2, 2014 వరకు ఉంది.

హైదరాబాద్‌లో ప్రజాస్వామ్య పాలన ఏర్పడిన తర్వాత దాశరథి కొంతకాలం ఆంధ్రప్రదేశ్ ప్రభుత్వంలో పనిచేశారు. తరువాత, అతను ఆల్ ఇండియా రేడియో హైదరాబాద్ మరియు మద్రాస్ (చెన్నై) లలో ప్రాంప్టర్‌గా పనిచేసి 1971లో పదవీ విరమణ చేశాడు. 1971 నుండి 1984 వరకు ప్రభుత్వ కవిగా పనిచేశాడు. ఆల్ ఇండియా రేడియో మరియు దూరదర్శన్ (టెలివిజన్) లకు ఎమెరిటస్ ప్రొడ్యూసర్‌గా కూడా సేవలు అందించాడు. 

సాహిత్య రచనలు

దాశరథి తన విప్లవ కవిత్వం ద్వారా ఖ్యాతిని పొందారు. అతని మొదటి పుస్తకం అగ్నిధార (ప్రవహించే నిప్పు) 1947లో ప్రచురించబడింది. ఈ పుస్తకం నిజాం పాలనకు వ్యతిరేకంగా జరిగిన తెలంగాణ సాయుధ పోరాటం గురించి, ఇందులో యువ దాశరథి విప్లవకారుడిగా పనిచేశారు. దాశరథి జైల్లో ఉన్నప్పుడే అగ్నిధార అనే పుస్తకంలో కొంత భాగాన్ని రాసి విడుదలైన తర్వాత పూర్తి చేశారు.

అతని ఇతర రచనలు రుద్రవీణ (1950), మహంద్రోద్యమం, పునర్నవం, అమృతాభిషేకం, కవితాపుష్పకం మరియు గాలిబ్ గీతాలు (1961). గాలిబ్ గీతాలు ఉర్దూ కవి మీర్జా అసదుల్లా ఖాన్ గాలిబ్ కవితలకు తెలుగు అనువాదం. అతను అనేక తెలుగు చిత్రాలకు సాహిత్యం కూడా అందించాడు.

దాశరథి “నిజాంల క్రూరమైన పాలన, అతని పాలనలో ప్రజల కష్టాలు, భారత స్వాతంత్ర్యం, నిజాం రాజ్యాన్ని విముక్తి చేయడానికి భారత సాయుధ దళాల ప్రవేశం మరియు నిజాం పతనం” తన రచనలకు ప్రేరణగా నిలిచాయి.

చాలా తెలుగు సినిమాలకు మాటలు రాశారు. అతని తొలి చిత్రం వాగ్దానం. తెలుగు చిత్ర పరిశ్రమలో దాదాపు 2000 పాటలకు సాహిత్యం రాశారు. ఇద్దరు మిత్రులు (1962), పూజా చిత్రాలకు కూడా ఆయన సాహిత్యం రాశారు.